وبینار علمی “چالش‌های صحی و اجتماعی اهدای خون در افغانستان” برگزار شد.

همزمان با 14 جون (روز جهانی اهدای خون) وبینار علمی تحت عنوان “چالش‌های صحی و اجتماعی اهدای خون در افغانستان” توسط مرکز تحقیقات طبی دانشگاه کاتب با همکاری دانشکده طب معالجوی دانشگاه کاتب؛ روز چهارشنبه مورخ 26/03/1400 ساعت 1:30 بعد از ظهر الی 3:30 بعد از ظهر، در سالن کنفرانس شعبه ماستری دانشگاه کاتب از طریق نرم‌افزار زوم و بصورت لایف در فیسبوک دانشگاه کاتب برگزار گردید. در این وبینار علمی ارائه‌کنندگانی از نهادهای دولتی و انجیوهای صحی حضور داشتند.

وبینار با صحبت دکتر موسوی رئیس مرکز تحقیقات علمی دانشگاه کاتب مبنی بر ارائه آجندای آن آغاز گردید. در ادامه، استاد یونس عرب رئیس انجمن تالاسمی ایران روی موضوع چالش‌های انتقال خون و نیاز بیماران تالاسمی صحبت نمود. استاد عرب فرمود: با توجه به اینکه بیش از ۱۰۰۰ نفر بیمار افغان در ایران در حال دریافت خدمات دارویی و درمانی هستند به‌منظور جلوگیری از مهاجرت اجباری این عزیزان لازم است تا ابتدا در افغانستان مراکز غربالگری بیماری‌های ژنتیکی و بخصوص تالاسمی در کل کشور همراه با دستورالعمل‌های لازم مصوب از سوی مجلس و دفتر رئیس‌جمهور شکل گیرد و از طرفی با راه‌اندازی پایگاه‌های مستقل انتقال خون در نقاط مختلف این کشور در امر ایمن‌سازی، غربالگری و پالایش و همچنین تامین خون سالم ۳ تا ۷ روزه برای بیماران تالاسمی اقدام فوری بعمل آید.

سپس جناب آقای مجتبی محمدی مسئول بخش تالاسمی موسسه بنیاد کودک، مطالبی را پیرامون مراحل معیاری تزریق خون و مشکلات تزریق خون برای بیماران تالاسمی در افغانستان ارائه نمودند. آقای محمدی در رابطه با مراحل معیاری خون گفتند از آنجایی‌که بیماری تالاسمی از جمله بیماری‌های خاص به شمار می‌آید، بیماران مبتلا به تالاسمی نیز باید مراحل خاص و ویژه‌ای را جهت اخذ و تزریق خون در شفاخانه‌های دولتی با سهولت و امکانات خاص طی مراحل نمایند. همکاری بانک‌های خون، همکاری افراد جامعه جهت اهدای خون، تجزیه نمودن گلبول‌های خونی در بانک‌های خون و تزریق کرویات سرخ خون به این نوع بیماران، انجام رایگان آزمایشات (Ferritin) تشخیص آهن اضافی بدن در لابراتوار‌های دولتی و تجویز نمودن تابلیت‌های آهن زدا(Desirox tablets) بطور دوامدار، برای طی مراحل نمودن اخذ و تزریق خون به طور مناسب برای این بیماران ضروری می‌باشد.

آقای محمدی از کمبود خون در بانک خون شفاخانه‌های کشور و کم‌رنگ بودن فرهنگ اهدای خون در بین مردم جامعه و مخصوصاً نداشتن مدیریت درست و برنامه ریزی دقیق وزارت صحت عامه و ریاست بانک خون مرکزی در آگاهی دهی اهدای خون و راه اندازی کمپاین‌های اهدای خون در شهرها و ولایات شکایت نمود.

آقای محمدی اشاره نمود به دلیل نبود برنامه‌ریزی دقیق برای جذب مردم به خاطر اهدای خون و نداشتن اکثر گروپ‌های خونی در بانک خون، متاسفانه بیشتر اوقات شاهد ازبین رفتن کودکان بیمار تالاسمی بوده ایم. محمدی افزود، مؤسسه خیریه کودکان افغانستان (بنیاد کودک) با ریاست خانم مریم کریمی، بیش از 10 سال سابقه کاری به عنوان همکار در کنار مسئولین صحت عامه زون شمال در مزارشریف برنامه‌های کمپاین اهدای خون برای کودکان بیمار تالاسمی را از آدرس این موسسه راه‌اندازی نمودند، که فرهنگ اهدای خون را در ولایت بلخ بنیانگذاری نموده و همه ساله جهت ترویج این برنامه مفید برنامه‌های کمپاین اهدای خون را در جای جای شهر مزارشریف برگزار می‌نمایند.

نبود دستگاه‌های تجزیه خون، نبود خدمات آزمایشگاهی برای تشخیص(Ferritin) آهن اضافی بدن بیماران تالاسمی در شفاخانه و لابراتوارهای دولتی و بالا بودن قیمت این نوع آزمایش در لابراتوا های خصوصی، کمیاب بودن تابلت های آهن زدا(Desirox tablets) و بالا بودن قیمت‌های آن در بازارهای دوا فروشی از جمله مشکلات بزرگی هست که قدم به قدم مانع صحت مندی بیماران تالاسمی می‌شوند و متاسفانه باعث تخریب اعضای بدن، حساسیت‌های خونی، خونریزی‌های مداوم، ناراحتی قلبی و تنفسی، بزرگ شدن طحال، جگر و قلب می‌گردد.

آقای محمدی در ختم صحبت‌هایش فرمود با همکاری ارگان‌های دولتی در صدد ایجاد مراکز تشخیصی و خدمات درمانی برای این بیماران در پایتخت و ولایات باشیم و در جهت برطرف نمودن مشکلات موجود در کنار هم، با همکاری و توانایی دولت، مؤسسات و متخصصین فعالیت نمائیم، تا ارائه خدمات با کیفیت برای کودکان مظلوم تالاسمی را داشته باشیم.

در ادامه وبینار دکتر نعمت الله رضایی متخصص نفرولوژیست در مورد موضوع کم‌خونی در مریضان عدم کفایه کلیه صحبت نمود، ایشان بیان داشتند که: افزایش یوریا و کراتینین برای مدت بیشتر از سه ماه در خون را می‌توان عدم کفایه مزمن کلیه نامگذاری کرد. عدم کفایه مزمن کلیه یک مرض دوامدار و رو به پیشرفت بوده و قابل برگشت نمی‌باشد. علت کم‌خونی نزد این بیماران عبارتند از: کاهش تولید اریتروپویتین توسط کلیه‌ها، کمبود آهن، خونریزی‌های جهاز هاضمه، همودیالیز و عملیات‌های که گاهاً نزد این بیماران انجام می‌شود. تشخیص کم‌خونی نزد این بیماران با انجام آزمایشات مثل Iron, TIBC, TAST, Ferritin در خون و نهایتاً بیوپسی مغز استخوان در موارد نادر انجام می‌شود. تداوی کم‌خونی اکثراً با تطبیق آهن زرقی و یا خوراکی علاوه بر تطبیق اریتروپویتین انجام می‌شود. در صورت کم‌خونی شدید انتقال خون ضرورت است و آن هم از نوع PRBC.

سپس داکتر شهره قادری پژوهشگر مرکز تحقیقات طبی دانشگاه کاتب، روی موضوع توصیه و نکات مهم در جلوگیری از بیماری تالاسمی در افغانستان صحبت نمود. دکتر قادری اشاره بیان داشت که تالاسمی جز شایع‌ترین بیماری وراثتی در جهان می‌باشد. که ملزوم دریافت درمان و مراقبت طولانی مدت است. بنابراین مهمترین اقدام برای این بیماری پیشگیری بوده، که شامل، افزایش آگهی و آموزش مردم رابطه به این بیماری، افزایش مراکز انجام تست‌های قبل از ازدواج و در جریان بارداری می‌باشد.

در ادامه، دکتر ذکرالله فقیرزاده رئیس انجمن مریضان هموفیلی افغانستان، در مورد ارزش اهدای خون برای مریضان هموفیلی صحبت نمودند. دکتر فقیرزاده بیان داشت که کشور ما وابسته به کمک‌های جهانی هست و اکثر فاکتورهای تزریقی که برای مریضان هموفیلی استفاده می‌شود کفایت نمی‌کندو بناءً برای بدیل آن ما باید تجرید پلازما و کرایو را در بانک خون افزایش دهیم. برای اینکار پیشنهاد می‌شود. ظرفیت کاری و پرسنل را در بخش تجرید مشتقات خون در بانک خون بالا ببریم. به منظور تشویق دونرهای رضا کار در بخش اهدای خون راهکار‌های بهتر و خوبتر جستجو شود. مشاورین کار فهم و هماتولوژیست در بانک خون گماشته شود تا ظرفیت کاری بانک خون کشور بلند برود.

سپس خانم دکتر حمیده فصیحی استاد دانشکده طب دانشگاه کاتب در رابطه به موضوع به اهدای خون و چالش‌های آن در دوران پاندمی کووید 19 صحبت نمودند، ایشان بیان نمودند که: بانک خون و اهدای خون مثل بسیاری از حوزه‌های صحی دیگر تحت تاثیر پاندمی کووید 19 قرار گرفته است. با توجه به اینکه در کشور افغانستان به علت عوامل زیادی از جمله جنگ‌های طولانی، فقر، زیاد بودن بیماران ترومایی، کم بودن سطح آگاهی خودبخود دچار کمبود اهدای خون بوده است، شرایطی مثل پاندمی کووید 19 نیز چالش‌های بیشتری را در این مورد ایجاد می‌کند. چالش‌هایی از جمله کم شدن تعداد اهدا کنندگان خون، کم شدن منابع فرآورده‌های خونی، اثرات منفی آن بر کارکنان و مراجعه کنندگان بانک خون که به علت خاصیت عفونی و انتقال بالای این بیماری و نهفته‌بودن آن از نظر علائم در افراد ناقل می‌باشد. خانم فصیحی افزود؛ سازمان‌های جهانی صحی مثل FDA با تغییر سیاست‌های انتخاب اهداکنندگان و deferral آنها، استراتژی‌های سختگیرانه PBM و افزایش آموزش کارکنان صحی، آگاهی مردم، و گایدلاین‌های خاص در مورد کووید 19 برای رفع این چالش‌ها در دوران پاندمی کووید 19 اقدام به افزایش میزان اهدای خون کرده اند.

در ادامه، دکتر سید حمید موسوی رئیس مرکز تحقیقات علمی دانشگاه کاتب روی موضوع اهمیت تشخیص ویروس‌های منتقله در اهدای خون به صورت مفصل صحبت نمودند، دکتر موسوی بیان داشت که بانک خون از ارکان اصلی سلامت در هر کشور است، کشورهای پیشرفته، بیشترین سرمایه‌گذاری را در این بخش می‌کنند. بخاطر اینکه خون سالم یکی از مهمترین عوامل حیات انسان‌ها در شرایط بحرانی می باشد، متاسفانه بانک خون افغانستان از ضعیف ترین بخش‌های وزارت صحت عامه است و با توجه به کمک‌های بسیار زیادی که دونرهای خارجی تا به امروز انجام داده اند هیچ رشد و پیشرفت قابل ملاحظه‌ای انجام نشده است و بانک خون یک بخش بی اعتماد و نامطمئن در بین مردم افغانستان قلمداد می شود و هنوز نتوانستند که فرهنگ اهدای خون را در این سالها در بین مردم نهادینه کند. بحث تشخیص امراض ویروسی مثل هپاتیت بی، هپاتیت سی و HIV در دونرهای خون هم از بزرگترین چالش‌های این مرکز هست که هنوز نتوانسته است با تکنیک هایی همچون الایزا و PCR این ویروس ها را به خوبی و اعتماد بالا شناسایی کند و متاسفانه هیچ دیتابیس در قسمت امراض خاص در کل کشور مثل هموفیلی و تالاسمی و … در اختیار ندارد. بانک خون هنوز هم نتوانسته است فرآورده های خونی را بدرستی از خون جدا کند و در اختیار بیماران نیازمند قرار بدهد بیماران تالاسمی که نیازمند دسفرال هستند و باید وزارت صحت عامه و بانک خون در تهیه این ادویه کمک کنند متاسفانه هیچ خدماتی داده نمیشود. خلاصه اینکه در تمام ابعاد از نیروی مسلکی گرفته تا تجهیزات، امکانات، استفاده از تکنیک های آپدیت و بروز، خدمات صحی مناسب و معیاری و… در بانک خون دچار مشکلات بسیار شدید هستیم.

در اخیر دکتر حسین بیانی راد استاد و کادر علمی جامعه شناسی دانشگاه کاتب روی موضوع جامعه شناختی خون در افغانستان صحبت نمود، ایشان با دادن آمار جهانی و بررسی وضعیت اهدای خون در کشورهای توسعه یافته و مقایسه آن با کشورهای توسعه نیافته و افغانستان بحث شان را ادامه دادند و افزودند: خون در کشورهای با درآمد بالا حدودا 40 نفر در هر هزار نفر در سال خون اهدا می کنند. این میزان در کشورهای در آمد متوسط حدوداً 12.6 و در کشورهای با درآمد پایین حدود 4 نفر است. بر طبق این آمار تنها 41 کشور از 150 کشور جهان می توانند از خون اهدا شده پلاسما استخراج و استفاده کنند بقیه کشورها وارد کننده پلاسما هستند.

در کشورهای توسعه یافته و اکثر کشورهای در حال توسعه، بیشترین اهدا کنندگان خون را افراد داوطلبی تشکیل می‌دهند که در قبال آن پولی دریافت نمی‌کنند. در کشورهای فقیرتر، افراد معمولاً خون خود را برای انتقال به اعضای خانواده و یا دوستان‌شان اهدا می‌کنند. بنابراین انگیزه‌های مختلفی برای اهدا، شامل انجام عمل خیر، کمک به بهبود خویشاوندان، نیاز مالی و برای استفاده خودِ فرد در آینده (اهدای اتولوگ) وجود دارد. در افغانستان در یک سال گذشته ۲۲۶ هزار و ۵۵۲ یونت خون از سوی بانک‌های خون افغانستان اخذ شده که از این میان ۸۷ هزار و ۹۰۹ یونت از سوی اهداکنندگان به گونۀ رضاکار اهدا شده است. آمار اهدای خون در افغانستان به لحاظ جنسیت و داوطلب بودن. در حال حاضر بیشتر از 27000 اهداکننده منظم خون در افغانستان ثبت‌شده‌ که 96% شان را مردان تشکیل می‌دهند.

دکتر بیانی راد چالش‌های اهدای خون در افغانستان را کمبود بودجه؛ کمبود پرسنل، و کمبود تجهیزات، عدم شمولیت بانک خون در برنامه های ملی و آموزشی، معیاری نبودن بانک‌های خون، شیوع ویروس کرونا، عدم آشنایی مردم با این رفتار انسان دوستانه در افغانستان، از بین رفتن اعتماد اجتماعی مردم نسبت به بسیاری از پروسه‌های ملی، انسانی و از جمله رفتارهای مثل اهدای خون و اهدای عضو عنوان کرد.

دکتر بیانی راد برای چالش‌های موجود راه حل‌های ذیل را پیشنهاد کردند:

– بالا بردن انگیزه های درونی افراد مثل مسئولیت در قبال جامعه و بندگان خداوند در کشور سنتی و مذهبی مثل افغانستان.

– آموزش کادرهای مسلکی و مهیا کردن تجهیزات لازم در شفاخانه و کلینیک ها.

– شمولیت بانک خون در برنامه‌های ملی و آموزشی.

– معیاری ساختن بانک‌های خون در افغانستان.

– استقرار نظام هموویژیلانس( نظام مراقبت از خون).

– آگاهي دهی از فاكتورهايي كه مردم را به اهداي خون دعوت مي‌كند و از خروج آن ‌ها از چرخه اهدا جلوگيري مي‌كند.

– بالا بردن سطح آگاهی مردم با رفتار انسان دوستانه و خیرخواهانه در افغانستان.

– بالا بردن اعتماد اجتماعی مردم نسبت به بسیاری از پروسه های ملی، انسانی و از جمله رفتارهای مثل اهدای خون و اهدای عضو.

دانشگاه کاتب به عنوان معتبرترین دانشگاه در سطح افغانستان همیشه در تلاش است با برگزاری سمینارهای علمی در حوزه های مختلف علمی، بتواند چالش های موجود را شناسایی و راه برون رفت از این چالش را ارائه نماید.