مدیریت مرکز رشد محصلان و دانشکده اقتصاد دانشگاه کاتب با همکاری بانک اسلامی افغانستان سمینار علمی را با عنوان «بانکداری اسلامی درعمل: شریک سازی تجربیات د افغانستان اسلامی بانک» روز سه‌شنبه مورخ 30/02/1404 در کمپس مرکزی دانشگاه کاتب برگزار نمودند. این برنامه با حضور آمرین دیپارتمنت‌های اقتصاد تجارتی و اداره تجارت، اساتید، محصلان و تیم کارشناسان بانک اسلامی افغانستان برگزار شد. برنامه با قرائت آیاتی از قرآن کریم توسط قاری برنامه، آقای متین سلطانی آغاز شد. سپس مجری برنامه، آقای مختار اسلمی، با خوش‌آمدگویی به تیم ارائه‌دهنده‌ی بانک اسلامی افغانستان و سایر حاضرین، برنامه را رسماً آغاز کرد.
در ادامه برنامه، استاد مصطفی ابراهیمی، آمر دیپارتمنت اقتصاد تجارتی دانشگاه کاتب، در مورد اهمیت بانکداری در دنیای امروز و نقش آن در توسعه اقتصادی، تمویل پروژه‌ها و تبدیل ایده‌های اقتصادی به فرصت‌های کارآفرینی سخن گفتند.
ایشان بیان کردند که در یک سیستم اقتصادی مدرن، بانک‌ها ممکن است تا ۱۶۰ نوع خدمات مختلف ارائه دهند. از جمله مهم‌ترین این خدمات در دنیای امروز، ارائه‌ی ضمانت‌نامه است. در سیستم بانکی مدرن، این بانک‌ها هستند که نیازهای پولی و مالی سرمایه‌گذاران و کارآفرینان را تأمین می‌کنند و می‌توانند نقش مؤثری در رشد و توسعه اقتصادی ایفا نمایند.
ایشان همچنین تأکید کردند که اگر بانک‌ها به عنوان تطبیق کننده‌گان سیاست‌های اقتصادی دولت، به‌صورت مسئولانه و عدالت‌محور عمل کنند، می‌توانند زمینه‌ساز توسعه اقتصادی، گسترش عدالت در جامعه، ایجاد اشتغال، افزایش تولید و کاهش نرخ تورم باشند.
استاد ابراهیمی با اشاره به اهمیت هماهنگی نظام بانکی با فرهنگ و ارزشهای جامعه، خاطرنشان کردند که بانک‌ها باید متناسب با باورها و عقاید جامعه عمل کنند. ایشان افزودند که بانکداری اسلامی، پیونددهنده‌ی بازارهای واقعی و فعالیت‌های حقیقی اقتصادی با بازارهای مالی است. در بانکداری اسلامی، بانک‌ها با شناسایی دقیق فرصت‌های سرمایه‌گذاری و انعقاد قراردادهایی همچون مرابحه، مضاربه، مساقات و سایر عقود شرعی، در واقع در فرآیند سرمایه‌گذاری با مشتریان خود شریک می‌شوند.
ایشان افزودند که اکنون بانکداری اسلامی در سطح جهانی به رسمیت شناخته شده و کشورهایی مانند انگلستان با شناسایی فرصت ها و انجام نیازسنجی‌های دقیق توانستند با موفقیت سیستم‌های بانکداری اسلامی را برای جذب پس‌اندازها و سرمایه‌گذاری‌های جمعیت مسلمانان این کشور به‌کار گیرند. این امر نشان‌دهنده پذیرش رو به رشد و کاربردی بودن اصول بانکداری اسلامی در سیستم‌های مالی مدرن در جهان است.
استاد ابراهیمی در ادامه سخنان خود، با اشاره به چشم‌انداز دانشگاه کاتب و دانشکده اقتصاد این دانشگاه، بر تربیت نیروی انسانی کارآفرین تأکید کردند و افزودند در کشوری که سیستم بانکداری کارآمد وجود داشته باشد، کارآفرینان دیگر دغدغه و نگرانی تأمین منابع مالی مورد نیاز برای اجرای ایده‌های نوآورانه و اقتصادی خود را نخواهند داشت.
در پایان، ایشان تأکید کردند که یکی از مؤثرترین شیوه‌های یادگیری مفاهیم تئوریک، بهره‌گیری از تجربیات عملی افرادی است که در عرصه‌ی واقعی اقتصاد فعالیت داشته‌اند وآموخته‌هایشان را از مسیر شکست‌ها و موفقیت‌های واقعی به‌دست آورده‌اند. به همین منظور، در این برنامه سیر تحول بانک اسلامی افغانستان به عنوان یک مطالعه‌ی موردی در حوزه‌ی بانکداری اسلامی، با حضور کارشناسان این بانک، از نزدیک مورد بررسی قرار می‌گیرد.
سپس محترم «محب الله شریف» مشاور شرعی بانک اسلامی افغانستان سخنان خویش را با ارائه تعریفی از بانکداری اسلامی آغاز نمودند و بیان داشتند که بانکداری اسلامی عبارت است از یک سیستم بانکی که براساس شریعت اسلامی و با درنظرداشت ارزشهای والای جامعه بشری، اخلاق اسلامی عمل می کند و همچنین به معیارهای بین المللی که برای بهبود اداره خوب به کار می روند با شریعت اسلامی تضادی ندارند، پایبند است. سپس ایشان به تشریح تفاوت‌های بانکداری اسلامی با بانکداری متعارف یا سنتی پرداختند و بیان کردند که بانکداری اسلامی، همان‌طور که از نامش پیداست، باید بر پایه شریعت اسلامی استوار باشد و در عین حال مطابق با قوانین نافذ کشور و معیارهای پذیرفته‌شده بین‌المللی که با شریعت اسلامی تعارض ندارند، چه برای بهبود مدیریت و چه برای کاهش ریسک‌های سرمایه‌گذاری و معاملات مالی و پولی عمل کند. تمامی این موارد توسط بانک‌های اسلامی رعایت می‌شود، اما در مقابل، بانکداری سنتی ممکن است تنها به قوانین و مقررات بین‌المللی پایبند باشد و توجهی به شریعت اسلامی نداشته باشد. تفاوت دوم بانکداری اسلامی با بانکداری سنتی این است که وقتی مشتری به یک بانک سنتی مراجعه می‌کند، نقش او یا به‌عنوان قرض‌گیرنده است یا به‌عنوان تامین‌کننده پول؛ رابطه بین بانک و مشتری محدود به این دو حالت است: دائن و مدیون یا قرض‌دهنده و قرض‌گیرنده. اما رابطه بین بانک اسلامی و مشتری متنوع و گوناگون است و بسته به نوع عقد و قرارداد اسلامی که به‌کار گرفته می‌شود، شکل‌های متفاوتی به خود می‌گیرد.
آخرین نکته‌ای که مورد تأکید قرار گرفت این بود که بانکداری اسلامی سیستمی عادلانه و شفاف دارد؛ به این معنا که مشتری در واقع شریک بانک محسوب می‌شود. به همان اندازه‌ای که در سود با بانک شریک است، در زیان نیز به همان اندازه مسئولیت دارد. بنابراین، اگر پروژه یا سرمایه‌گذاری با مشکل مواجه شود، مشتری تنها به‌اندازه‌ی سهم خود در تاوان شریک است. اما در بانکداری سنتی، چنین نیست؛ در آن‌جا حتی اگر مشتری زیان ببیند، باز هم موظف است سود از پیش تعیین‌شده را به بانک پرداخت کند، زیرا رابطه، رابطه‌ی قرض‌دهنده و قرض‌گیرنده است، نه شراکت. در حالی که در بانکداری اسلامی چنین الزامی وجود ندارد و اصل بر عدالت، شراکت و مشارکت واقعی در سود و زیان است.
سپس ایشان در مورد تجربیات بانک اسلامی افغانستان در مسیر گذار از بانکداری سنتی به بانکداری اسلامی صحبت نمودند و دشواری های فراروی این بانک را در جریان این تحول بیان کردند. ایشان افزودند که در سال 2015 رهبری باختر بانک سابق تصمیم گرفت که این بانک به بانک اسلامی تبدیل شود و این پروسه از سال 2015 الی سال 2018 ادامه یافت تا بانک اسلامی افغانستان توانست به عنوان یک بانک اسلامی جایگزین باختر بانک سابق شود.
ایشان افزودند که در مسیر گذار از بانکداری سنتی به بانکداری اسلامی، بانک اسلامی افغانستان با چالش‌ها و مشکلات متعددی روبرو بود که سه چالش اصلی از میان آنها قابل توجه است. نخستین چالش، نبود نیروی انسانی متخصص و آشنا با مفاهیم و ساختارهای بانکداری اسلامی بود. در آغاز، بانک با کمبود کادر مسلکی در این زمینه مواجه بود و به همین دلیل ناچار شد تا برنامه‌های آموزشی گسترده‌ای را برای تمامی کارمندان خود تدوین و اجرا کند. هدف این آموزش‌ها آن بود که کارمندان ابتدا خود بانکداری اسلامی را به‌درستی درک کنند تا بتوانند مفاهیم آن را به‌روشنی برای مشتریان توضیح داده و آنان را با اصول و قوانین جدید قناعت دهند.
دومین چالش، ضرورت تدوین و تقنین دقیق خدمات و محصولات بانکداری اسلامی بود. تمام خدمات و محصولات بانک اسلامی افغانستان می‌بایست به‌صورت تشریحی و تقنینی در قالب پالیسی‌ها، دستورالعمل‌ها و اسناد رسمی تدوین می‌شدند؛ به‌گونه‌ای که همه ابعاد شرعی و حقوقی آنها به‌روشنی تعریف و قانون‌مند شود. این اسناد نه‌تنها باید در سطح داخلی بانک تصویب می‌گردیدند، بلکه لازم بود از مراحل تأیید و تصویب نهادهای نظارتی، به‌ویژه بخش نظارت شرعی «د افغانستان بانک»، نیز عبور کنند تا از مطابقت کامل آنها با شریعت اسلامی و الزامات قانونی اطمینان حاصل شود.
سومین چالش عمده، مربوط به سیستم کمپیوتری بانکی بود. سیستمی که در گذشته مورد استفاده قرار می‌گرفت، صرفاً برای بانکداری متعارف طراحی شده بود و توانایی پشتیبانی از نیازها و ساختارهای بانکداری اسلامی را نداشت. این سیستم مفاهیمی مانند قرض، مشارکت یا سایر عقود اسلامی را نمی‌شناخت و در ثبت، راجستر و مدیریت عملیات بانکداری اسلامی ناتوان بود. بنابراین، بانک اسلامی افغانستان ناگزیر شد تا یک سیستم نرم‌افزاری جدید و تخصصی را از خارج کشور تهیه کند؛ سیستمی که قابلیت تطبیق با تمامی عقود و سازوکارهای بانکداری اسلامی را داشته باشد. به‌همین منظور، بانک تمام کارمندان مربوطه را تحت آموزش‌های لازم قرار داد تا بتوانند به‌درستی با سیستم جدید کار کرده و خدمات بانکداری اسلامی را به‌صورت مسلکی ارائه نمایند.
آقای شریف از دیگر چالش‌های مهم در مسیر تبدیل باختر بانک به بانک اسلامی افغانستان، به ضرورت به‌روزرسانی تمامی قراردادهای قبلی با مشتریان براساس اصول بانکداری اسلامی و با رضایت آنها اشاره کردند. همچنین، تحولات سیاسی سال ۲۰۲۱ و محدودیت‌های اعمال‌شده بر گردش پول، نبود آگاهی کافی عمومی از بانکداری اسلامی، و مشکلات تعامل با بانک‌های داخلی و خارجی، از دیگر موانع اساسی در این روند بودند.
در ادامه، محترم «محمد ادریس حماد»، آمر امور شرعی بانک اسلامی افغانستان، پیرامون بانکداری اسلامی در عمل سخن گفتند. ایشان در آغاز به‌طور مختصر به تاریخچه بانکداری اسلامی در جهان اشاره کرده و بیان داشتند که «بانک توسعه اسلامی» در جده عربستان و «بانک اسلام دوبی» از نخستین تجربه‌های بانکداری اسلامی در سطح جهان به شمار می‌روند.
ایشان به چالش‌های تطبیق بانکداری اسلامی در سطح جهان اسلام نیز اشاره کردند و گفتند که اختلاف‌نظر میان مذاهب اسلامی درباره جواز برخی عقود شرعی، موجب ناهماهنگی میان بانک‌های اسلامی شده بود. اما در سال ۲۰۰۱، با برگزاری نشست علمای اسلامی در مالیزیا و توافق بر سر موارد اختلافی، زمینه برای تسهیل معاملات بین‌بانکی میان کشورهای اسلامی فراهم شد و جایگاه بانکداری اسلامی در نظام مالی جهانی تقویت گردید.
وی با اشاره به اینکه بانک اسلامی افغانستان به‌عنوان نخستین بانک کاملاً اسلامی است که در کشور مجوز فعالیت دریافت کرده، به معرفی خدمات و محصولات بانکداری اسلامی در افغانستان پرداختند و گفتند که خدمات و محصولات این بانک در دو بخش ارائه می‌شود: بخش اول مربوط به جمع‌آوری سپرده‌های مشتریان است که براساس عقود و قراردادهای اسلامی انجام می‌شود و شامل حساب جاری و عقد مضاربه می‌باشد. بخش دوم مربوط به تأمین یا تمویل مالی است که در قالب عرضه خدمات و محصولات مختلف انجام می‌شود و شامل قراردادهای مرابحه، مشارکه، اجاره، استصناع و مشارکه متناقصه می‌شود. سپس برای درک بهتر، هر یک از این عقود را با ذکر مثال برای محصلان تشریح کردند.
پس از اتمام بخش سخنرانی‌ها، بخش پرسش و پاسخ آغاز شد که مورد توجه و استقبال گسترده محصلان و شرکت‌کنندگان سمینار قرار گرفت. با استفاده از این فرصت، حاضرین با طرح سوالات متنوع ، موضوعات مطرح شده در برنامه را عمیق‌تر بررسی کردند و زمینه‌ای برای تبادل نظر و یادگیری بهتر فراهم شد. محترم محب‌الله شریف، مشاور شرعی بانک اسلامی افغانستان، به تفصیل به سوالات آنها پاسخ دادند و با ارائه مثال‌های کاربردی، مفاهیم و موضوعات بانکداری اسلامی را به شکلی قابل فهم و روشن برای مخاطبان تشریح نمودند. این تعامل سازنده و مؤثر باعث ارتقاء سطح آگاهی اشتراک‌کننده‌گان در سمینار و روشن شدن بسیاری از نکات مبهم در مورد بانکداری اسلامی شد و فضای برنامه را به فرصتی ارزشمند برای یادگیری تئوریک و عملی تبدیل کرد.
Comment is not allowed
